 |
Ψυχολογία και Θρησκεία |
Νικήτας Καυκιός |
 |
| |
|
|
|
|
|
|
Θρησκεία
και
Σεξουαλικότητα |
|
Η σεξουαλική ζωή στην προοπτική της www.psyche.gr/theol.sexuality.htm
του Νικήτα Καυκιού
«Στον
ανθρώπινο έρωτα η ερωτική παρόρμηση
Η Εκκλησία αποδίδει στην σεξουαλική ζωή ύψιστη, διαπροσωπική, υπαρξιακή και πνευματική σημασία. Η ορθόδοξη, πνευματική πορεία δεν είναι ασυμβίβαστη με τον ερωτισμό και την σεξουαλικότητα. Η σεξουαλική σχέση ευλογείται με το μυστήριο του γάμου. Δεν θεωρείται ανήθικη ή δαιμονιώδης αλλά μυστήριο αγάπης και συνδημιουργίας βιούμενο στα πλαίσια της ασκητικής, πνευματικής ζωής. Ο χριστιανός καλείται να ζήσει τη σεξουαλικότητά του όχι εγωκεντρικά και φιλήδονα αλλά στα πλαίσια της χαριτωμένης αγάπης, στην προοπτική της αιωνιότητας. «Η συζυγική ένωση μας αποκαλύπτει μια βαθιά ενότητα δύο προσώπων, αμετάκλητη και αδιάλυτη, αιώνια και μυστηριακή, οικοδομημένη από καταβολής κόσμου». Γεωργίου Π. Πατρώνου. 1992. Ο ερωτικός σύντροφος δεν αντιμετωπίζεται ως συνεργός στη διεγερσιμότητα αλλά ως παντοτινά αγαπώμενο πρόσωπο. Το κέντρο δεν είναι η αισθητική απόλαυση αλλά η εμβάθυνση στην εν Χριστώ αγάπη. Η καλή αγγελία της Εκκλησίας είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να ομοιωθεί με το Θεό. Η Εκκλησία αποδοκιμάζει τη σεξουαλικότητα έξω από το μυστήριο του γάμου όχι για να καταπιέσει και να στερήσει αλλά για να προσανατολίσει πνευματικά και να ενισχύσει τη δυνατότητα της αγίας εν Χριστώ ζωής. Ο πιστός καλείται να μεταρσιώσει την ενστικτική, σεξουαλική του παρόρμηση σε πράξη υπερβατικής, προσωπικής, αγαπητικής κοινωνίας. Παραθέτει ολόκληρο τον εαυτό του στο Θεό. Όλα όσα είναι και όλα όσα κάνει είναι συνυφασμένα με το Λόγο, την Παρουσία ή την αναζήτηση του Θεού. Ζει τα πάντα σε αναφορά προς το Θεό. Χαίρεται και λυπάται εν Χριστώ. Εργάζεται και αγαπά, τρώει και κοιμάται εν Χριστώ. «Είτε ούν εσθίετε είτε πίνετε είτε τι ποιείτε, πάντα εις δόξαν Θεού ποιείται» Α’ Κορ. 10.31. Δεν θα μπορούσε να ζήσει τη σεξουαλικότητά του μακριά από τη σκέπη της αγάπης του Θεού. Στον οντολογικό-βιοτικό ορίζοντα της Εκκλησίας όλος ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου (πράξεις, σκέψεις συναισθήματα) σχετίζεται νοερά, εμπειρικά και αδιαλείπτως με την Αλήθεια-Χριστό. Ο πιστός δεν μπορεί να απομακρυνθεί από την Αγάπη της Παρουσίας του Θεού. Δεν μπορεί να συνάψει σεξουαλική σχέση και να ζήσει τη σεξουαλική πράξη μακριά από τον Θεό. Δεν υπάρχει τόπος και τρόπος διαφυγής από την απανταχού παρουσία Του. Ως «αιχμάλωτος» της Θείας Αγάπης, ζει αναπόδραστα και την σεξουαλική του ζωή στην Παρουσία της Χάριτος. Η υπέρβαση της εγωκεντρικότητας. Προϋπόθεση της ποιοτικής, σεξουαλικής ζωής είναι η ερωτική αγάπη. Δηλαδή η βιωματική ατμόσφαιρα οικειότητας, ασφάλειας, τρυφερότητας και γόνιμης επικοινωνίας στα πλαίσια μιας διαχρονικής, διαπροσωπικής σχέσης. Η σεξουαλική οικειότητα λειτουργεί ευεργετικά-θεραπευτικά σε σχέση με τον εγωκεντρικό απομονωτισμό και την φιλαυτία. Συμβάλλει στην καλλιέργεια ουσιαστικών και ζωογόνων, διαπροσωπικών σχέσεων. Ο έρωτας και η σωματική επαφή σπάζουν τα δεσμά της ναρκισσιστικής απομόνωσης και καλλιεργούν τις προϋποθέσεις υπέρβασης της εγωκεντρικότητας. «Η σύνδεση των σωμάτων και των πνευμάτων είναι μια πολύ δυνατή θεραπευτική εμπειρία στην εσωτερική μας απομόνωση» π. Φιλόθεος Φάρος, π. Σταύρος Κοφινάς. 2003. Στον έρωτα το κέντρο βάρους της ύπαρξης μετατοπίζεται από τον εαυτό στο ερώμενο πρόσωπο. Ο άλλος βιώνεται ως το ζωογόνο, νοηματικό κέντρο της ύπαρξης. Αυτό το γεγονός της αυθυπέρβασης χάριν της ερωτικής αγάπης προεικονίζει ψυχοδυναμικά την εμπειρία αυθυπέρβασης χάριν της αγάπης του Θεού. Η θραύση της εγωκεντρικότητας και η βίωση του αγαπώμενου προσώπου ως κέντρο του εαυτού προετοιμάζει την υπαρξιακή αυτοπαράδοση στην Αγάπη του Θεού.  Η διδασκαλία της Εκκλησίας δεν προτάσσει απαγορεύσεις και περιοριστικές δεσμεύσεις αλλά δείκτες σωτηριολογικού προσανατολισμού. «Η ζωή της Εκκλησίας βρίσκεται πέρα από κάθε ηθική και πειθαρχία ή θρησκευτικά καθήκοντα. Είναι υπέρβαση της ηθικότητας στην Πνευματικότητα». Γαβριηλία Μοναχή. 1996 Η εντολή του Θεού "Μη πορνεύσεις και μη επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου" σημαίνει προστάτευσε τη ζωή σου και τη ζωή των άλλων από τις αρνητικές συνέπειες που συνοδεύουν τις εφήμερες σχέσεις. Προστάτευσε τον εαυτό σου και τους άλλους από τις τραυματικές εμπειρίες των χωρισμών. Μην εξαπατάς, μην πληγώνεις και μην απογοητεύεις τον συνάνθρωπό σου. Μην παρεμποδίζεις την πνευματική του πορεία προς τον Θεό. Μη γίνεσαι συνεργός στον πνευματικό του αποπροσανατολισμό. Ο λόγος του Κυρίου "Καθένας που κοιτάζει μια γυναίκα για να την επιθυμήσει, διέπραξε ήδη μοιχεία μέσα στην καρδιά του" Ματθαίος 5:27-28 σημαίνει να σέβεσαι τον άλλο και να τον βλέπεις ως εικόνα του Θεού και όχι ως σκεύος ηδονής. Μην τον αντιμετωπίζεις ως ερωτικό αντικείμενο αλλά ως θεούμενο πρόσωπο. Μην τον χρησιμοποιείς απλά και μόνο για να εκτονώσεις την σεξουαλική σου παρόρμηση. Επίσης μην του επιτρέπεις να ικανοποιεί τις σεξουαλικές του ανάγκες στο δικό σου σώμα αν δεν σε εκτιμά, δεν σε σέβεται και δεν σε αγαπά τόσο ώστε να θέλει να ζήσει για πάντα μαζί σου. Η χάρη της αγνότητας Στην Εκκλησία η αγνότητα δεν θεωρείται ηθικό κατόρθωμα του καλού ανθρώπου αλλά δωρεά που στοιχειοθετεί τον υπαρξιακό, ασκητικό τρόπο ζωής του αγαπημένου του Θεού. Η εγκράτεια δεν βιώνεται ως υποταγή σε θεσμικές προσταγές του συντηρητικού, εκκλησιαστικού κατεστημένου αλλά εσωτερική ανάγκη της ύπαρξης που αιχμαλωτίστηκε στην εμπειρία του Θείου έρωτα. Ο φυσικός καρπός της ένταξης του εαυτού στη ζωή της Θείας Αγάπης. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν, πως και πότε επιτρέπεται η σεξουαλική πράξη αλλά αν, πώς και πότε ο άνθρωπος εγκαταλείπεται άνευ όρων και ολοκληρωτικά στην Αγάπη του Θείου θελήματος. Η Εκκλησία δεν απαγορεύει θεσμικά την εξω-συζυγική, σεξουαλική ζωή. Προτρέπει, παρακαλεί και βοηθά εμπειρικά τον άνθρωπο να εντάξει τη σεξουαλικότητά του καθώς και ολόκληρη τη ζωή του στο δρόμο της σωτηρίας του εαυτού, του ερωτικού συντρόφου και κατά συνέπεια ολόκληρου του κόσμου. Το σεξ στην προοπτική της ψυχολογίας Η επιστήμη της ψυχολογίας ερευνά: Ø Τους τρόπους βίωσης και έκφρασης της σεξουαλικότητας. Ø Τα στάδια της σεξουαλικής εξέλιξης του ανθρώπου από τη γέννηση μέχρι τη γεροντική ηλικία. Ø Την ψυχοσωματική διαδικασία της διέγερσης και του οργασμού. Ø Την ψυχοσυναισθηματική, νοητική και σωματική επικοινωνία των ερωτικών συντρόφων. Ø Τα προβλήματα της σεξουαλικής συμπεριφοράς όπως για παράδειγμα η ψυχογενής, στυτική ανεπάρκεια, η πρόωρη εκσπερμάτιση, η γυναικεία οργασμιακή δυσλειτουργία, η απώλεια σεξουαλικής διάθεσης, η εξάρτηση από το σεξ, η έλλειψη σεξουαλικής αυτοπεποίθησης και η τραυματική εμπειρία βιασμού. Ø Την ταυτότητα φύλου και τις αποκλίσεις της σεξουαλικής προτίμησης. Ø Τη σχέση σωματικών ασθενειών ή αναπηριών και σεξουαλικής συμπεριφοράς. Ø Τις αποκλίσεις από τις κοινωνικά αποδεκτές, σεξουαλικές συμπεριφορές όπως είναι η παιδεραστία, ο σαδομαζοχισμός κλπ. Η επιστημονική έρευνα και η ψυχοθεραπεία δεν αξιολογεί με ηθικά κριτήρια. Οι ψυχολόγοι αναγνωρίζουν την ηθική ή την πνευματική διάσταση της σεξουαλικότητας και ως άνθρωποι είναι δυνατόν να έχουν συντηρητικές, φιλελεύθερες, χριστιανικές ή άλλες απόψεις σχετικά με την σεξουαλική ζωή. Ως επιστήμονες όμως προσπαθούν κατά το μέτρο του δυνατού να μην επιτρέπουν στις υποκειμενικές τους αξίες να επηρεάζουν την μέθοδο και τα αποτελέσματα των ερευνών τους ούτε και τη διαμόρφωση των αντίστοιχων ψυχολογικών θεωριών. Ο ερευνητής της σεξουαλικής ζωής Alfred Kinsey (1894-1956) σε μια συνέντευξή του αναφέρει: “Είμαστε καταγραφείς και ρεπόρτερ γεγονότων – όχι κριτές των συμπεριφορών που περιγράφουμε”. Οι ψυχολόγοι δεν αναφέρονται στην ηθική και την πνευματική διάσταση παρά μόνο για να μελετήσουν το μέτρο κατά το οποίο οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν ή προσδιορίζουν τη συμπεριφορά. Σε συμβουλευτικό ή θεραπευτικό επίπεδο δεν αξιολογούν, και δεν κρίνουν σύμφωνα με ηθικούς κώδικες ή πνευματικούς κανόνες. Δεν αμφισβητούν σε καμία περίπτωση τον υγιή, ηθικό και πνευματικό προσανατολισμό του θεραπευόμενου ενώ είναι δυνατόν να υποστηρίξουν μια ηθική ή «πνευματική» συμπεριφορά αν θεωρούν ότι με αυτή την τακτική συμβάλλουν στην βελτίωση της ψυχολογικής του υγείας. Στις ψυχολογικές προσεγγίσεις η μονογαμικότητα δεν εκλαμβάνεται ως ηθικό κατόρθωμα, στα πλαίσια της υπακοής στο θέλημα του Θεού αλλά ως προσωπική επιλογή και ως πιθανό συνεπακόλουθο της ψυχικής ωριμότητας των συντρόφων. Θεωρείται ότι η μόνιμη και ποιοτική, σεξουαλική σχέση συμβάλλει στην επίτευξη εσωτερικής ισορροπίας και γαλήνης. Ενώ η συχνή εναλλαγή σεξουαλικών συντρόφων είναι δείκτης ψυχοσυναισθηματικής ανωριμότητας και συνεπάγεται τραυματικές εμπειρίες, ανισορροπία και δυσαρμονία. Η υγιής, σταθερή και δημιουργική ερωτική, σεξουαλική σχέση έχει ιδιαίτερη ψυχοδυναμική και υπαρξιακή σημαντικότητα. Αφενός προϋποθέτει πολλές ψυχολογικές και επικοινωνιακές δεξιότητες και αφετέρου συμβάλλει στην ψυχολογική ωρίμανση και την υπαρξιακή ολοκλήρωση. Η σεξουαλική επαφή υπηρετεί την ενίσχυση των δεσμών οικειότητας, την βελτίωση της επικοινωνίας, την αμοιβαία ευχαρίστηση, την εκτόνωση, τη χαλάρωση και τη βίωση της ερωτικής αγάπης. Στην προοπτική της ψυχολογίας δεν νοείται μαρτυρική υπομονή σε έντονα δυσλειτουργικό γάμο. Όταν δεν προβλέπεται δυνατότητα βελτίωσης της συζυγικής επικοινωνίας θεωρείται προτιμότερο το διαζύγιο και η αναζήτηση νέου ερωτικού συντρόφου. Παρ’ όλα αυτά ο ειδικός ούτε προτρέπει ούτε αποτρέπει το χωρισμό. Απλά υποστηρίζει τον θεραπευόμενο ώστε να επιλέξει με προσοχή και επίγνωση αυτό που τον ωφελεί περισσότερο. Η ελαστικότητα των ψυχολόγων σε σχέση με το διαζύγιο οφείλεται στο γεγονός ότι ο ψυχοθεραπευτικός στόχος δεν είναι ο αγιασμός μέσα από την υπομονή και την ταπείνωση αλλά η προσωπική ανάπτυξη μέσα από την αυτοπραγμάτωση. Στο σεξ όλα επιτρέπονται αρκεί να συναινούν και να απολαμβάνουν και οι δύο σεξουαλικοί σύντροφοι. Ο αυνανισμός που δεν συνοδεύεται από παθολογικές ενοχές θεωρείται ως μια ευχάριστη εμπειρία συνάντησης με τον σωματικό εαυτό. Οι προγαμιαίες σεξουαλικές σχέσεις θεωρούνται υγιείς εκφράσεις της ψυχο-σεξουαλικής ζωής οι οποίες δοκιμάζουν και προετοιμάζουν το ζευγάρι για το γάμο. Η αντισύλληψη θεωρείται θεμιτή όταν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για τεκνοποιία και επαφίεται πάντοτε στην ελευθερία επιλογής των συντρόφων. Σχέσεις ορθόδοξης ποιμαντικής και ψυχοθεραπείας Και οι δύο προσεγγίσεις υποστηρίζουν ή τουλάχιστον δεν διαφωνούν ότι η σεξουαλική ζωή στα πλαίσια μονογαμικής σχέσης συμβάλλει στην βίωση, την καλλιέργεια και την ανάπτυξη των παρακάτω χαρακτηριστικών: -Ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση. - -Αλληλοκατανόηση. -Αμοιβαίος σεβασμός. - -Υπέρβαση εγωκεντρικής απομόνωσης. -Βελτίωση αυτοεκτίμησης. -Ευφορία, βελτίωση ψυχικής διάθεσης. -
Η ορθόδοξη, ποιμαντική θεολογία έχει ως κύριο σημείο αναφοράς τον υγιή άνθρωπο ο οποίος αγωνίζεται στους κόλπους της Εκκλησίας με τη βοήθεια της Θείας Χάρης να υπερβεί τα πάθη και τις αδυναμίες του και να ενωθεί με τον Θεό. Η ψυχοθεραπεία υποστηρίζει την βελτίωση της ψυχολογικής ποιότητας της ζωής ενώ η ορθόδοξη ποιμαντική καθοδηγεί την πορεία προς την θέωση. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις οι οποίες είναι δυνατόν να αλληλοσυμπληρώνονται με διάκριση χωρίς να χάνουν την ιδιαιτερότητά τους ή να αλληλοαμφισβητούνται. Κατά συνέπεια εκφέρουν διαφορετικές απόψεις σε σχέση με ορισμένα ζητήματα και ιδιαίτερα όσον αφορά στις ερωτικές σχέσεις και τη σεξουαλικότητα. Δεν είναι σωστό να θεωρήσουμε ότι οι απόψεις τις ορθόδοξης Εκκλησίας είναι συλλήβδην σωστές και της ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης λάθος ή το αντίστροφο. Η εφαρμογή των ασκητικών παραινέσεων της ποιμαντικής θεολογίας προϋποθέτει πίστη, ψυχοσωματική υγεία και νηπτική εγρήγορση. Αν οι ασκητικές θέσεις της Εκκλησίας περί σεξουαλικής εγκράτειας και άρνησης των προγαμιαίων σχέσεων προτείνονται σε (ή υιοθετούνται αδιάκριτα από) άτομα που πάσχουν από ψυχώσεις ή διαταραχές άγχους και διάθεσης ή παθολογικές ενοχές είναι πιθανόν να προκαλέσουν ζημία αντί για όφελος. Επίσης αν η υπακοή και η άσκηση δεν είναι ανάλογες με την ένταση της πίστης και τη βίωση της Χάρης όχι μόνο παραβιάζουν την ψυχολογική ισορροπία αλλά θέτουν σε κίνδυνο την πνευματική πορεία. Διότι η καταπίεση και η υπερβολή αυξάνουν την πιθανότητα «πτώσης» στην απογοήτευση και την σαρκική αμαρτία. Η εγκράτεια, η αγνότητα καθώς και η συζυγική πίστη απαιτούν τη γόνιμη σχέση ανθρώπινης προσπάθειας και Χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Ο χώρος γονιμοποίησης αυτής της συνεργίας είναι η ανθρώπινη καρδιά. Αν η καρδιά φλέγεται από αγάπη για το Θεό, η ασκητική πράξη προκύπτει πηγαία και αποβαίνει εποικοδομητική και ζωηφόρος. Αν η καρδιά είναι εσβεσμένη η επιβολή ασκητικών πρακτικών είναι πιθανόν να κυοφορήσει ψυχοπαθολογία. Η ποιμαντική θεολογία υποδεικνύει τα υψηλά μέτρα της αγιότητας. «Να γίνεστε τέλειοι, όπως ο ουράνιος Πατέρας σας είναι τέλειος». Ματθ. Ε’ 48 Η ψυχοθεραπεία διευκολύνει το δρόμο προς την αυτογνωσία, την αυτοσυμφιλίωση και την αυτοπραγμάτωση. «Μην είστε, για όνομα του Θεού τέλειοι, προσπαθείτε μόνο με όλα τα μέσα να είστε ολοκληρωμένοι, ότι κι αν σημαίνει αυτό σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση». C. G. Jung. 1935 Αν η ποιμαντική θεολογία χαμηλώσει τον πήχη θα προδώσει τον σωτηριολογικό της προσανατολισμό. Αν οι ψυχοθεραπευτικές σχολές ανεβάσουν τον πήχη θα εκτραπούν από τον θεραπευτικό τους στόχο. Ο διακριτικός, πνευματικός πατέρας λαμβάνει υπόψη του τις ψυχολογικές προϋποθέσεις και τις δυνατότητες του ποιμενόμενου. Ο έμπειρος θεραπευτής σέβεται και προστατεύει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και την πνευματική πορεία του θεραπευόμενου. Η πρόχειρη και επιφανειακή προσέγγιση της ποιμαντικής θεολογίας και της ψυχοθεραπείας καταλήγει σε αγεφύρωτα χάσματα και ανυπέρβλητες συγκρούσεις. Όμως η επίμονη, εμπεριστατωμένη μελέτη σε συνδυασμό με προσωπική, ψυχοθεραπευτική και νηπτική εμπειρία οδηγεί στη γόνιμη συνύφανση του περιγραφικού ρεαλισμού της ψυχολογίας με την σωτηριολογική ασκητική της θεολογίας. Παραπομπές 2. Συζυγία. 2003. π. Φιλόθεος Φάρος, π. Σταύρος Κοφινάς. Εκδ. Ακρίτας, ε’ έκδοση. σελ. 146. 3. Γερόντισσα Γαβριηλία. 1996. Γαβριηλίας Μοναχής. Εκδ. Επτάλοφος. σελ. 358 4. Οι βάσεις της αναλυτικής ψυχολογίας. C. G. Jung. 1935. Εκδ. Αναγνωστίδη, Αθήνα. σελ. 133
 |
| nikitas@psyche.gr |
Τηλεοπτικές Εκπομπές
