Μνήμη θανάτου και φοβία θανάτου

Τα δύο ταύτα,
η μνήμη του θανάτου και η απόγνωσις.
απέβησαν αι πτέρυγες διά την πτήσιν
δια μέσου της αβύσσου.
Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ.

Μνήμη θανάτου
Η Μνήμη θανάτου είναι στάση πνευματικής εγρήγορσης απέναντι στο ενδεχόμενο της αιφνίδιας εξόδου από το κοσμικό γίγνεσθαι και της αναπόφευκτης συνάντησης με τον Θεό. Είναι η συναίσθηση ότι ανά πάσα στιγμή είναι δυνατόν να συναντηθούμε πρόσωπο με πρόσωπο τον Χριστό. Ο πιστός με τη βοήθεια της Χάρης και τον ασκητικό του αγώνα γίνεται πολίτης του ουρανού. Έλκεται από το Θεό, βιώνει το Θείο έρωτα και φουντώνει μέσα του ο πόθος θανάτου ως πόθος ζωής αιωνίου.

Φοβία θανάτου
Η Φοβία θανάτου είναι παθολογικό σύμπτωμα φοβικής διαταραχής, το οποίο συνοδεύεται από υπερβολικά και "αδικαιολόγητα" αισθήματα ανασφάλειας, άγχους, θλίψης, και επίμονων αρνητικών σκέψεων. Σημ. 4

---

Σεξουαλική σχέση

Το σεξ στην προοπτική της Εκκλησίας
  - Οι εντολές του Θεού είναι δείκτες υπαρξιακού προσανατολισμού. "Μη πορνεύσεις και μη επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου", "καθένας που κοιτάζει μια γυναίκα για να την επιθυμήσει, διέπραξε ήδη μοιχεία μέσα στην καρδιά του" σημαίνει αντιμετώπισε τον άλλο ως δημιούργημα του Θεού και όχι ως σκεύος ηδονής. Μην τον χρησιμοποιήσεις για να ικανοποιήσεις τις ανάγκες σου και μην του επιτρέπεις να ικανοποιήσει τις δικές του ανάγκες χρησιμοποιώντας εσένα. Προστάτευσε τη ζωή σου από την οδύνη και τη φθορά των εφήμερων σεξουαλικών σχέσεων. Απόφυγε την οδύνη που συνοδεύει το χωρισμό. Μην παρεμποδίσεις την πνευματική πορεία του άλλου προς τον Θεό. Μη γίνεσαι συνεργός στην αμαρτία. Ζήσε τη σεξουαλικότητα με αυταπάρνηση και αγάπη.
  - Η προϋπόθεση της καλής σεξουαλικής ζωής είναι η καλή σχέση. Η προϋπόθεση της καλής σχέσης είναι η υπέρβαση του εγωκεντρισμού. Η προϋπόθεση της υπέρβασης του εγωκεντρισμού είναι η βαθιά αγάπη προς το Θεό, η άνευ όρων αποδοχή του προσωπικού σταυρού και της Θείας Χάρης.
Το σεξ ευλογείτε από την Εκκλησία με το μυστήριο του γάμου. Η σεξουαλική ζωή ως μυστήριο αγάπης και συνδημιουργίας εντάσσεται στα πλαίσια της ασκητικής, πνευματική ζωής. Ο χριστιανός καλείται να ζήσει τη σεξουαλικότητά του όχι εγωκεντρικά και φιλήδονα αλλά μέσα στην υπερβατική διάσταση της αιώνιας αγάπης. Δεν εστιάζει στην ικανοποίηση του εαυτού του και του ερωτικού του συντρόφου αλλά στο βάθεμα της εν Χριστώ αγάπης. Ο σεξουαλικός σύντροφος δεν αντιμετωπίζεται ως συνεργός διεγερσιμότητας αλλά ως αγαπώμενο πρόσωπο. Το σεξ δεν γίνεται αποδεκτό έξω από το μυστήριο του γάμου επειδή εκλαμβάνεται ως πράξη ύψιστης υπαρξιακής σημαντικότητας.
  - Η καλή αγγελία της Εκκλησίας είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να ομοιωθεί με τον Θεό. Η Εκκλησία αποδοκιμάζει τη σεξουαλικότητα έξω από το μυστήριο του γάμου όχι για να καταπιέσει και να στερήσει την ευχαρίστηση αλλά για να προσανατολίσει πνευματικά και να διασώσει τον πολυτιμότητα των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Ο χριστιανός καλείται να μεταρσιώσει την ενστικτική, σεξουαλική παρόρμηση σε πράξη υπερβατικής κοινωνίας μέσα στην αγάπη.
Ο πιστός καταθέτει ολόκληρο τον εαυτό του στον Θεό. Όλα όσα είναι και όλα όσα κάνει είναι συνυφασμένα με το Λόγο, την Παρουσία ή την αναζήτηση του Θεού. Υπάρχει από, με και για το Θεό. Ζει τα πάντα σε αναφορά προς τον Θεό. Χαίρεται και λυπάται εν Χριστώ. Εργάζεται και αγαπά εν Χριστώ. Τρώει και κοιμάται εν Χριστώ. Δεν θα μπορούσε να ζήσει τη σεξουαλικότητά του μακριά από τη σκέπη της αγάπης του Θεού. Στον βιοτικό ορίζοντα της Εκκλησίας όλος ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου (πράξεις, σκέψεις συναισθήματα) σχετίζεται εμπειρικά και αδιαλείπτως με την Αλήθεια . Ο χριστιανός δεν μπορεί να ξεφύγει από την Αγάπη της Παρουσίας του Θεού. Δεν μπορεί να συνάψει σεξουαλική σχέση και να ζήσει τη σεξουαλική πράξη μακριά από τον Θεό. Η Θεία Αγάπη τον καταδιώκει και ο ίδιος αιχμαλωτίζεται από αυτή την αγάπη παντού και πάντοτε. Δεν υπάρχει τρόπος και τόπος διαφυγής από το έλεος της Θείας Χάριτος.
Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν, πως και πότε επιτρέπεται η σεξουαλική πράξη αλλά αν, πώς και πότε ο άνθρωπος εγκαταλείπεται άνευ όρων και ολοκληρωτικά στην Αγάπη του Θείου θελήματος.
Η Εκκλησία δεν απαγορεύει θεσμικά την εξω-συζυγική σεξουαλική ζωή. Παρακαλεί τον άνθρωπο να εντάξει τη σεξουαλικότητά του καθώς και ολόκληρη τη ζωή του σε πνευματικά - σωτηριολογικά πλαίσια.
Η αγνότητα δεν είναι ηθικό κατόρθωμα του καλού ανθρώπου αλλά δωρεά που στοιχειοθετεί τον υπαρξιακό, ασκητικό ορίζοντα του αγαπημένου του Θεού. Η εγκράτεια δεν είναι υποταγή σε θεσμικές προσταγές του συντηρητικού εκκλησιαστικού κατεστημένου αλλά εσωτερική ανάγκη του ερωτευμένου με τον Θεό. Καρπός της ένταξης του εαυτού στη ζωή της Θείας Αγάπης.

Το σεξ στην προοπτική της ψυχολογίας
Για τους ψυχολόγους η σεξουαλική πράξη δεν έχει σχέση με την ηθική αλλά με τη διαφυλική επικοινωνία και την ηδονή. Η ψυχολογική ερευνητική μεθοδολογία και οι θεραπευτικές τακτικές είναι μετα-ηθικές. Σημ. 5.
Η επιστήμη της ψυχολογίας μελετά:
  - Τα στάδια της σεξουαλικής εξέλιξης του ανθρώπου από τη γέννηση μέχρι τη γεροντική ηλικία.
  - Τη διαδικασία της διέγερσης και του οργασμού.
  - Τα προβλήματα της σεξουαλικής συμπεριφοράς όπως είναι η ψυχογενής στυτική ανεπάρκεια, η πρόωρη εκσπερμάτιση, η γυναικεία οργασμιακή δυσλειτουργία ή η αδιαφορία για τη σεξουαλική πράξη.
  - Τις αποκλίσεις από τις κοινωνικά αποδεκτές, σεξουαλικές συμπεριφορές όπως είναι η ομοφυλοφιλία, η παιδεραστία, ο σαδομαζοχισμός κλπ.
Η υγιής, σταθερή και δημιουργική ερωτική και σεξουαλική σχέση έχει ιδιαίτερη ψυχοδυναμική σημασία. Αφενός προϋποθέτει πολλές ψυχολογικές και επικοινωνιακές δυνατότητες και αφετέρου βοηθά τον άνθρωπο να ωριμάσει ψυχολογικά και να ολοκληρωθεί υπαρξιακά.
Ο στόχος των σεξουαλικών συντρόφων είναι η ενίσχυση των δεσμών οικειότητας, η επικοινωνία, η απόλαυση, η διέγερση, η εκτόνωση, η χαλάρωση και η βίωση της ερωτικής αγάπης. Στη σεξουαλική επαφή όλα επιτρέπονται αρκεί να συναινούν και οι δύο σεξουαλικοί σύντροφοι.
Η μονογαμικότητα δεν είναι ηθικό κατόρθωμα αλλά φυσική συνέπεια της ψυχικής ωριμότητας και της ποιότητας της σχέσης.
Η μόνιμη και ποιοτική σεξουαλική σχέση συνοδεύεται από εσωτερική ισορροπία και γαλήνη. Η συχνή εναλλαγή των σεξουαλικών συντρόφων είναι δείκτης ανωριμότητας και οδηγεί σε εσωτερική ανισορροπία.
Ο αυνανισμός και οι προγαμιαίες σεξουαλικές σχέσεις θεωρούνται υγιής έκφραση της ψυχο-σεξουαλικής ζωής.
Οι χωρισμοί ιδιαίτερα μετά από χρόνιες σχέσεις, γάμο και τεκνοποιία συνοδεύονται από τραυματικές εμπειρίες και γι αυτό οι ειδικοί της ψυχικής υγείας υποστηρίζουν τις σταθερές μονογαμικές σχέσεις.
Για την ψυχολογία δεν νοείται μαρτυρική υπομονή σε έντονα δυσλειτουργικό γάμο. Όταν δεν υπάρχει προοπτική βελτίωσης της συζυγικής επικοινωνίας θεωρείται προτιμότερο το διαζύγιο και η αναζήτηση νέου ερωτικού συντρόφου. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς εφόσον ο στόχος δεν είναι ο αγιασμός μέσα από την υπακοή και την ταπείνωση αλλά η προσωπική ευτυχία και η αυτοπραγμάτωση.

---

Ενοχή

Η ενοχή στην Εκκλησία
Ενοχή είναι το αρνητικό αλλά υγιές συναίσθημα που συνοδεύει την αμαρτία. Η πνευματική ενοχή ως συναίσθηση της προσωπικής αμαρτωλότητας και της απομάκρυνσης από το Θεό είναι πολύτιμος σύμβουλος στην πνευματική πορεία. Δεν επιτρέπει την ανάπαυση της ψυχής μακριά από την Εκκλησία και το Θείο Λόγο και λειτουργεί ως κίνητρο μετάνοιας και επιστροφής στην Αγάπη του Θεού. Η απώθηση της ενοχής σύμφωνα με τον Igor Caruso Σημ.6 αλλά και άλλους πιστούς ψυχολόγους βρίσκεται στη ρίζα της νευρωσικής διαταραχής.

Η ενοχή στην Ψυχολογία
Στην ψυχολογία η ενοχή θεωρείται το αρνητικό και παθογόνο συναίσθημα που συνοδεύει την πεποίθηση ότι δεν κάνουμε ή δεν είμαστε αυτό που θα έπρεπε. Η ενοχή βρίσκεται στις ρίζες ή συνοδεύει τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές και συνδέεται με αισθήματα μειονεκτικότητας, φόβου και ανασφάλειας. Όπως και άλλα νευρωσικά συμπτώματα, παραλύει τη δημιουργική διάθεση και βασανίζει τον άνθρωπο με συνεχείς, αδικαιολόγητες σκέψεις και οδυνηρά συναισθήματα.

---

Ψυχή

Εκκλησία	Πνεύμα, Εικόνα του Θεού
Ψυχολογία	Δυναμικό σύνολο νοητικών και συναισθηματικών διεργασιών

Η ψυχή στην Εκκλησία
  - H δύναμη που ζωοποιεί το υλικό σώμα, η πνοή του Θεού η οποία  μας διαφοροποιεί από το ζωικό βασίλειο, μας προσδίδει τις Θείες ιδιότητες και μας προσφέρει τη δυνατότητα αθανασίας και ομοίωσης με το Θεό.
  - Όταν ο χριστιανός εστιάζει στα ψυχολογικά συναισθήματα και τις πεποιθήσεις δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ψυχοδυναμική τους λειτουργικότητα όσο για το πνευματικό τους νόημα. Για το ρόλο τους σε σχέση με τον αγιασμό ή την απώλεια της ψυχής. Η θλίψη για παράδειγμα δεν  ερμηνεύεται όπως στην ψυχολογία ως αρνητικό συναίσθημα που σχετίζεται με θετικό ή αρνητικό τρόπο με την  εσωτερική ισορροπία και την αυτοπραγμάτωση αλλά ως χαρισματική εμπειρία, όταν είναι κατά Θεόν (συναίσθηση της προσωπικής αμαρτωλότητας και αναξιότητας ενώπιον του Θεού, δάκρυα μετανοίας) ή ως αμαρτία όταν βιώνεται ως απογοήτευση και απελπισία.

Η ψυχή στην Ψυχολογία
Η ψυχολογία δεν έχει ως αντικείμενο μελέτης την ψυχή όπως αυτή εννοείται στο χώρο της  θρησκείας ή της φιλοσοφίας. Η ψυχή για την ψυχολογία είναι το δυναμικό σύνολο των συνειδητών και υποσυνείδητων λειτουργιών της νοητικής, συναισθηματικής και εμπειρικής ζωής, οι οποίες βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Ο ψυχολόγος μελετά ψυχολογικά φαινόμενα όπως η σκέψη, η μνήμη, το συναίσθημα, η μάθηση, οι διαπροσωπικές σχέσεις, η διαδικασία ψυχολογικής ωρίμανσης ή οι ψυχοπαθολογικές διαταραχές, χωρίς να ανάγει τα φαινόμενα αυτά άμεσα στην πνευματική ή τη σωματική διάσταση.
Διερευνώντας για παράδειγμα τα συναισθήματα δεν επικεντρώνει την προσοχή του στο νεύρο-βιοχημικό τους υπόβαθρο, ούτε αξιολογεί την ηθική τους ποιότητα ή τη σωτηριολογική τους προοπτική. Θέλει να κατανοήσει την ιδιαίτερη υποκειμενική τους σημασία, καθώς και το ρόλο που διαδραματίζουν σε σχέση με τη συμπεριφορά, τις διαπροσωπικές σχέσεις και την προσωπικότητα.
Για παράδειγμα αντιμετωπίζοντας θεραπευτικά την ψύχωση δεν την ερμηνεύει ως δαιμονική προσβολή ή νευρολογική ασθένεια αλλά ως υποκειμενική εμπειρία συναισθηματικής αποκοπής από το περιβάλλον ή παρανοϊκής ερμηνείας της πραγματικότητας.

---

Αποταγή κόσμου και κοινωνική ένταξη

Εκείνος που εδοκίμασε την οσμή του θείου πυρός,
Αποφεύγει την συνάντηση των ανθρώπων,
όπως η μέλισσα τον καπνό.
Όσ. Ιωάννης της Κλίμακος
Λόγος ΙΑ΄, 9

Αποταγή κόσμου
Ο χριστιανός δεν αρνείται τον κόσμο και την κοινωνική ζωή αλλά το κοσμικό φρόνημα και την αμαρτία. Η φυγή από τον κόσμο δεν είναι αυτοεξορία αλλά μέθοδος απαλλαγής από τις αμαρτωλές κοσμικές εξαρτήσεις με στόχο την  αύξηση της αγάπης και την καλλιέργεια της προσευχής. Πρόκειται για προσωπική στάση εγρήγορσης και προσοχής απέναντι στα πειρασμικά ερεθίσματα που οδηγεί με τη Χάρη του Θεού στην ταπείνωση των αισθήσεων.
Ακόμη και στις έκτακτες περιπτώσεις όπου κάποιος αισθάνεται την κλίση για τον μοναχισμό ύστερα από Θεία κλήση, δεν απομονώνεται ζώντας μακριά από τους ανθρώπους, αλλά εντάσσεται σε μοναστήρι ή σκήτη και αναμετριέται με τις δυσκολίες που παρουσιάζουν οι διαπροσωπικές σχέσεις στην κοινοβιακή ζωή. Ο μοναχός φεύγει από τον κόσμο από αγάπη για τον Θεό και τον κόσμο. Η μοναξιά του δεν είναι απομόνωση αλλά κοινωνία με τον Θεό και τον ανθρώπινο πόνο εν Πνεύματι Αγίω.

Κοινωνική ένταξη
Η κοινωνική ένταξη και η σύναψη ικανοποιητικών διαπροσωπικών σχέσεων αποτελεί προϋπόθεση αλλά και δείκτη υγιούς λειτουργίας της προσωπικότητας.
Αισθήματα μειονεκτικότητας, ανασφάλεια και φόβος εμποδίζουν τον άνθρωπο να ενταχθεί ομαλά στην κοινωνική πραγματικότητα και τον ωθούν στη μοναξιά.
Η ψυχοθεραπευτική σχέση στοχεύει στην αποκατάσταση και στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων για ικανοποιητικές, διαπροσωπικές σχέσεις και δημιουργική επικοινωνία.

---

Αγάπη
Ανθρώπινη και Πνευματική

Πνευματική Αγάπη
"Η φτηνή αγάπη πάντα αποβλέπει σε συμφέρον ....η ακριβή αγάπη προς τον θεό, με τις θυσίες της γλυκοβράζει την καρδιά, και σαν τον ατμό πετιέται ο θείος έρως, ο οποίος δεν μπορεί να συγκρατηθεί και ενώνεται με τον Θεό. ... Η καρδιά., όταν είναι ολόκληρη στον Θεό δοσμένη, τότε, φυσικά, είναι και σ' ολόκληρο τον κόσμο μοιρασμένη, και η αγάπη τότε είναι θεοποιημένη".
Γέροντος Παισίου (Σημ 7)

Η Αγάπη χαρακτηρίζει τον ίδιο το Θεό περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα. Η Αγάπη δεν είναι συναίσθημα που γεννάται από τις επιθυμητές ιδιότητες του αντικειμένου της αλλά άμεσος καρπός του Αγίου πνεύματος.
Στην Εκκλησία η Αγάπη σημαίνει περισσότερο τη Χάρη του Θεού και λιγότερο την γλυκιά συναισθηματική εμπειρία που βιώνεται στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις. "ο μη αγαπων ουκ εγνω τον θεον οτι ο θεος αγαπη εστιν" Α'Ιωάν. Δ', 8. Αγαπώ σημαίνει αποδέχομαι, και λειτουργώ την παρουσία της Χάριτος στη ζωή μου. Αγαπώ σημαίνει προσφέρω τη ζωή μου για να ζήσει ο κόσμος "μειζονα ταυτης αγαπην ουδεις εχει ινα τις την ψυχην αυτου θη υπερ των φιλων αυτου" Ιωάν. ΙΕ', 13. Θυσία που δεν με κουράζει ούτε με σκοτώνει διότι δεν είμαι εγώ αλλά ο Χριστός που ενεργεί και σηκώνει το βάρος της θυσίας μέσα μου. Ο Απόστολος Παύλος εγκωμιάζει την Αγάπη στο 13ο κεφάλαιο της Α’ προς Κορινθίους επιστολής αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι η Αγάπη είναι ανώτερη από όλα τα πνευματικά χαρίσματα και ανέχεται, ελπίζει και υπομένει τα πάντα.

Ανθρώπινη αγάπη
Στην ψυχολογία αγάπη θεωρείται κυρίως η εμπειρία της συναισθηματικής οικειότητας. Η αγάπη στη διαπροσωπική σχέση είναι ένας συναισθηματικός δεσμός που συνοδεύεται από αισθήματα οικειότητας, στοργής, έγνοιας, αμοιβαίου ενδιαφέροντος, εμπιστοσύνης και εκτίμησης.
Αγαπώ σημαίνει έχω τη δυνατότητα να συνδέομαι συναισθηματικά σε διαπροσωπικές σχέσεις που έχουν διάρκεια, ένταση, ποιότητα και λειτουργικότητα. Αγαπώ όταν μπορώ να δημιουργώ σχέσεις ισορροπίας, συνειδητοποιώντας και εκφράζοντας συναισθήματα, πλησιάζοντας βιωματικά τον άλλο, επικοινωνώντας και υπομένοντας τις αντιξοότητες που προκύπτουν στη σχέση. Αγάπη σημαίνει κυρίως δυνατότητα και εμπειρία συναισθηματικής συνδιαλλαγής. Στη διαφυλική ερωτική σχέση η αγάπη είναι φορτισμένη με  ερωτικό πάθος.
Στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία ο ειδικός θέλει να προστατέψει την αγάπη από την υπέρμετρη προσκόλληση που οδηγεί στην εξάρτηση, από την αδιάκριτη υπομονή και προσφορά που καταλήγει στην θυματοποίηση και από την υπερβολική ελπίδα που κυοφορεί τη ματαίωση.

---

Διασαφήνηση περισσότερων όρων  που χρησιμοποιούνται στην Εκκλησία και την ψυχολογία με διαφορετικό νόημα.

	Θεολογία	Ψυχολογία
Αυτογνωσία	Επίγνωση των αμαρτωλών διαθέσεων και αδυναμιών που οδηγεί στη μετάνοια και την ταπείνωση.	Αναγνώριση των θετικών και των αρνητικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Συνειδητοποίηση των υποσυνείδητων ψυχοσυναισθηματικών διεργασιών με στόχο τον αυτοέλεγχο και την εσωτερική ισορροπία.
Αυτομεμψία	Το να οδηγείται κανείς σε μετάνοια θεωρώντας τον εαυτό του υπεύθυνο για ότι κακό συμβαίνει μέσα του και γύρω του. Σημ. 8	Εξουθενωτική αυτοκριτική που προϋποθέτει και συνεπάγεται χαμηλή αυτοεκτίμηση και ενοχές.
Κάθαρση	Στάδιο στην πνευματική πορεία του χριστιανού όπου έχουν αποβληθεί από την ψυχή οι εμπαθείς διαθέσεις, οι πονηροί λογισμοί και οι κακές επιθυμίες.	Η αναβίωση και έκφραση έντονων συγκινήσεων οι οποίες έχουν τις ρίζες τους σε τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος και δεν έχουν ποτέ πριν εξωτερικευτεί. Συνήθως μετά από μία φάση υπερδιέγερσης ακολουθεί ένα αίσθημα ανακούφισης και η συνειδητοποίηση της εμπειρίας που αρχικά πυροδότησε τα αρνητικά συναισθήματα.
Συνείδηση	Η έμφυτη δυνατότητα διάκρισης του καλού από το κακό. Η συνείδηση ελέγχει τον άνθρωπο που αμαρτάνει εκτός και αν έχει αμβλυνθεί. από την χρόνια αιχμαλωσία των παθών.	Συναίσθηση της προσωπικής ταυτότητας. Επίγνωση των προσωπικών νοητικών και συγκινησιακών διεργασιών.
Νους	Το λογικό κομμάτι της ψυχής που οδηγεί τον άνθρωπο σε προσευχητική κοινωνία με τον Θεό και εμποδίζει τους κακούς λογισμούς.	Οι ανώτερες λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου όπως αντίληψη, σκέψη, μνήμη, προσοχή.
Σώμα	Ναός του Αγίου πνεύματος. ("το σωμα υμων ναος του εν υμιν αγιου πνευματος εστιν" Α' Κορ. 6:19) Ιδιαίτερη έμφαση στην αγνότητα του σώματος.	Το βιο-φυσικό υπόβαθρο της ανθρώπινης ψυχής το οποίο βρίσκεται σε συνεχή, άμεση αλληλεπίδραση με τις νοητικές και συγκινησιακές διαδικασίες. Ιδιαίτερη έμφαση στην υγεία του σώματος.
Θεωρία	Η εν Αγίω Πνεύματι εμπειρική, μυστική θέαση της δόξας των μυστηρίων του Θεού.	Πλαίσιο αναφοράς που δίνει νόημα στα δεδομένα της παρατήρησης. Ερμηνευτικό μοντέλο της πραγματικότητας που στηρίζεται στην παρατήρηση και προχωρά σε γενικεύσεις συσχετίζοντας υποθέσεις και γεγονότα. Η θεωρία ερμηνεύει και προβλέπει συγκεκριμένα φαινόμενα της πραγματικότητας ενώ διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να επαληθευτεί ή να διαψευστεί.
Αλήθεια	Ο Υιός και Λόγος του Θεού του ζώντος. "Εγώ ειμί η αλήθεια και η ζωή"	Η αντιστοιχία μια θεωρητικής διατύπωσης με την αντικειμενική ή την ψυχολογική πραγματικότητα..
Καρδιά	Ο εσώτατος, πνευματικός "χώρος" της ύπαρξης όπου βιώνονται τα πάθη αλλά και η Χάρη του Αγίου Πνεύματος.	Ο ψυχολογικός "χώρος" της ύπαρξης όπου βιώνονται οι συγκινήσεις και τα συναισθήματα.
Γνώση	Αντίληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας μέσα από το φίλτρο της Χάριτος του Θεού. Προσευχή, πίστη, πράξη, δόγμα.	Μάθηση μέσα από την παρατήρηση, το πείραμα και την εμπειρία. Αντίληψη, λόγος, θεωρία, υπόθεση.
Ασθένεια	Η οντολογική και βιωματική απομάκρυνση του ανθρώπου από το Θεό μέσα από την ανυπακοή και την αμαρτία.	Διαταραχές προσωπικότητας. Νευρωσικά και ψυχωσικά συμπτώματα. Δυσκολίες στην επικοινωνία και την αυτοπραγμάτωση.
Θεραπεία	Ο αγιασμός του ανθρώπου με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος και την πρακτική ενάρετη ζωή.	Η βελτίωση νοητικών, συναισθηματικών και διαπροσωπικών δυσκολιών με ψυχολογικές μεθόδους όπως η άνευ όρων αποδοχή, το παίξιμο ρόλου και η αναλυτική ερμηνεία.
Θετική Σκέψη (Αντίρρηση στη νηπτική Θεολογία)	Προτάσεις με πνευματικό νόημα που χρησιμοποιούνται από τον πιστό για να αντιμετωπίσει δαιμονικές προσβολές ή πονηρούς λογισμούς. (π.χ. "κυριος στερεωμα μου και καταφυγη μου και ρυστης μου" ψαλμ. 18,2, "κυριος εμοι βοηθος ου φοβηθησομαι τι ποιησει μοι ανθρωπος" ψαλμ 117, 6	Προτάσεις με υποστηρικτικό νόημα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση αρνητικών σκέψεων και αισθημάτων. (π.χ. "Είμαι δυνατός", "μπορώ να καταφέρω", "όλα θα πάνε καλά"
Χαρά	Καρπός της χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Ευχάριστη εμπειρία υπαρξιακής πληρότητας και νοήματος που είναι δυνατόν να συνυπάρχει με σταυρικά συναισθήματα οδύνης. Μερικές φορές ακολουθεί μετά από πράξεις υπακοής, θυσίας, διακονίας και προσευχής.	Ευχάριστη συγκινησιακή κατάσταση απαλλαγμένη από αρνητικά συναισθήματα που συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την επιτυχία, τη διασκέδαση, τον έρωτα και την εσωτερική αρμονία.

 

---