Ψυχοθεραπευτική και πνευματική ηθική

Η ηθική της εκκλησίας εκφράζει το θέλημα του Θεού και αποβλέπει στον αγιασμό του ανθρώπου.

Η προσωπική ηθική εκφράζει την ανθρωποκεντρική, ουμανιστική κοσμοθεώρηση. Διαμορφώνεται με βάση την υπαρξιακή ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να ανταποκριθεί ελεύθερα, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, στις προκλήσεις της καθημερινότητας. Προϋποθέτει το σεβασμό της ελευθερίας του άλλου και στοχεύει στην αυτοπραγμάτωση.

Η “ψυχοθεραπευτική ηθική” συνιστά μια ιδιαίτερη έκφραση της προσωπικής ηθικής η οποία επιτρέπει και καλλιεργεί συμπεριφορές που συμβάλλουν στην εξομάλυνση και ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων, στην εσωτερική ισορροπία και αυτοβελτίωση.

Ηθική	Προέλευση	Στόχος
Εκκλησίας	Θέλημα του Θεού	Αγιασμός
Ψυχοθεραπείας (Προσωπική)	Ανθρωποκεντρική, ουμανιστική κοσμοθεώρηση	Ψυχική υγεία Αυτοπραγμάτωση

Οποιαδήποτε πράξη, σκέψη ή συμπεριφορά έχει κάποιο ηθικό νόημα εφ’ όσον λάβουμε υπ’ όψιν μας την ηθική της ποιότητα. Η απουσία ηθικού χαρακτηρισμού δεν οφείλεται στην ηθική ουδετερότητα των γεγονότων αλλά στην αποφυγή χρήσης αξιολογικών κριτηρίων.

Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση δεν μπορεί ποτέ να είναι αήθης. Ο ψυχοθεραπευτής επικοινωνεί στη δουλειά του με άτομα που συνήθως υποφέρουν από άγχος, φοβίες, θλίψη και ανασφάλεια. Στόχος του είναι να ενισχύσει τους επισκέπτες του να υπερνικήσουν αυτά τα αρνητικά συναισθήματα. Είναι λοιπόν απαραίτητο να τους βοηθήσει να πετύχουν μια στοιχειώδη ψυχολογική ισορροπία ώστε να απαλλαγούν όσο περισσότερο γίνεται από την οδύνη. Εργάζεται με στόχο (λινκ στόχοι ψυχοθεραπείας) την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, της αυτοαποδοχής και της αυτοεκτίμησης εφ’ όσον οι θεραπευόμενοι έχουν ανάγκη να αναπτύξουν αυτά τα αισθήματα ώστε να πετύχουν μια στοιχειώδη εσωτερική ισορροπία.

Η ψυχοθεραπευτική συνεδρία δεν επιτρέπει την επιδίωξη υψηλών πνευματικών αξιών. Συνήθως ο ρόλος της περιορίζεται στη μείωση της οδύνης, και στην ανάπτυξη στοιχειωδών ψυχολογικών και διαπροσωπικών ικανοτήτων.

Όταν ένας πεινασμένος άνθρωπος μας ζητήσει φαγητό, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να του μιλήσουμε για τη λυτρωτική δύναμη του Χριστού ή για την νοερά προσευχή. Είναι προτιμότερο πρώτα να του προσφέρουμε υλική τροφή και ύστερα, αν υπάρχει δεκτικότητα από μέρους του, πνευματική.

Δεν μπορείς σε κάποιον που διψά να προσφέρεις χαβιάρι επειδή αυτό είναι πολύ εύγεστο ή επειδή αυτό μόνο διαθέτει η κουζίνα σου.

Ο ψυχοθεραπευτής είναι διάκονος πρωτογενών αναγκών. Δεν είναι αρκετό να θέλει να ευθυγραμμίσει την συμβουλευτική του με τις αξίες της εκκλησίας, πρέπει να του το επιτρέπει η κατάσταση και η διάθεση του θεραπευόμενου.

Η επιδίωξη της πραγμάτωσης ηθικών αξιών και πνευματικών στόχων προϋποθέτει καλή προαίρεση, ψυχική δύναμη και σωματική αντοχή. Για να πετύχουμε κάτι πρέπει να διαθέτουμε τις προϋποθέσεις. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι κάτω από το βάρος των νευρωσικών συμπτωμάτων η πνευματική ηθική μπορεί γίνει δυσβάσταχτη.

Αν για παράδειγμα σε κάποιον που νιώθει έντονα αισθήματα μειονεκτικότητας και δεν έχει πνευματική εγρήγορση, γίνει έμμονη ιδέα ότι δεν μπορεί να πετύχει την απαραίτητη στύση για να ολοκληρώσει σεξουαλική επαφή, τότε είναι δύσκολο να ωφεληθεί από την σεξουαλική εγκράτεια. Τα αρνητικά αισθήματα απογοήτευσης και θυμού εμποδίζουν την επιδίωξη πνευματικών αρετών και τον απομακρύνουν περισσότερο από το Θεό και την Εκκλησία.

Όταν κάποιος έχει χρόνιες γαστρεντερικές διαταραχές, δυσκολεύεται να νηστέψει.

Όταν υποφέρει από την ειδική φοβία ότι ίσως είναι ομοφυλόφιλος (χωρίς να είναι) και έχει εν τω μεταξύ συνάψει ετεροφυλοφιλική σχέση, δεν θα ωφεληθεί από την σεξουαλική εγκράτεια. Διότι έχει άμεση ανάγκη να επιβεβαιώσει την ετεροφυλοφιλική του ταυτότητα.

Όταν πάσχει από αγοραφοβία είναι δύσκολο να συμμετάσχει στις εκκλησιαστικές Ακολουθίες.

Όταν βασανίζεται από αβάσιμες, έμμονες ενοχικές σκέψεις δεν ωφελείται από την συναίσθηση της προσωπικής του αμαρτωλότητας.

Όταν χωρίς να το αντέχει προσπαθεί να στηρίξει ένα δύσκολο γάμο και βασανίζεται από κατάθλιψη, δεν μπορεί να ωφεληθεί από την υπομονή.

Πόση και πια ευθύνη έχει ένας ασθενής που πάσχει από παράνοια, για την επιθετικότητα που αισθάνεται και εκδηλώνει, ενάντια σε όσους υποψιάζεται ότι τον καταδιώκουν;

Τα έντονα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν τις νευρωσικές εμπειρίες συμβάλλουν στη δημιουργία αυτοκαταστροφικών διαθέσεων ή παρανοήσεων της εκκλησιαστικής διδασκαλίας και δυσχεραίνουν κατά πολύ την πνευματική πορεία. Με ανάλογο τρόπο τα θετικά συναισθήματα και η ψυχική ισορροπία συμβάλλουν ουσιαστικά στην υγιή, πνευματική ωρίμανση.

Η ηθική πράξη προϋποθέτει τη δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής. Όταν η παθολογική ανάγκη καταδυναστεύει την προσωπικότητα, η συμπεριφορά δεν μπορεί να υπερβεί την ψυχοδυναμική αιτιοκρατία και να αναχθεί στη σφαίρα της ηθικής πράξης διεκδικώντας ηθικό νόημα.

Σύμφωνα με τις περισσότερες σύγχρονες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις:

Ο άνθρωπος θεωρείται υπεύθυνος για τις πράξεις του αλλά όχι ένοχος για τα λάθη του.

Τα αισθήματα ενοχής εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της ψυχικής ζωής και την προσωπική ανάπτυξη.

Η ηθική αφορά στην προσωπική επιλογή αξιών και όχι στην τήρηση ενός αντικειμενικού κώδικα με οντολογική εγκυρότητα.

Ηθικό ζήτημα προκύπτει όταν η σκόπιμη ελαστικότητα ως προς την επιδίωξη πνευματικών στόχων και αξιών που χαρακτηρίζει την ψυχοθεραπευτική συνεδρία, υιοθετείται από την ευρύτερη κοινωνία παίρνοντας τη μορφή λαϊκής κουλτούρας. Όταν η έκτακτη θεραπευτική παράβλεψη υψηλών πνευματικών αξιών, τείνει να επικρατήσει κοινωνικά ως ηθικός μηδενισμός.

Ο εκκοσμικευμένος άνθρωπος της μετα-μοντέρνας εποχής δυσκολεύεται να υπερβεί τα όρια του ανθρωποκεντρικού ουμανισμού και αναζητά στο χώρο της ψυχοθεραπείας άλλοθι για να ικανοποιεί χωρίς αναστολές τις παρορμήσεις του.

Αυτή η παρακμιακή διαδικασία όμως δεν είναι τόσο ευθύνη της ψυχοθεραπείας όσο της ίδιας της κοινωνίας.

Η μετρίαση των ηθικών αρχών και προσδοκιών, μπορεί να έχουν θεραπευτική χρησιμότητα αλλά δεν υποκαθιστούν την πνευματική και κοινωνική ηθική. Όταν ο ψυχοθεραπευτής επιτρέπει ή προτρέπει κάτι που δεν είναι συμβατό με τους πνευματικούς, ηθικούς κανόνες δεν κατασκευάζει νέο κώδικα αξιών, απλά προσφέρει θεραπευτική δυνατότητα.

Μπορεί για παράδειγμα να προτρέψει ή να εκπαιδεύσει τον επισκέπτη του, να αντιδρά στις πιέσεις του περιβάλλοντος και να διεκδικεί δυναμικά τα δικαιώματά του, όταν αυτός λόγω ανασφάλειας είναι τόσο υποχωρητικός, ώστε να καταπιέζεται και να νιώθει θυμό. Σε αυτή την περίπτωση η προτροπή προς την διεκδίκηση, δεν αντιβαίνει τις χριστιανικές αξίες της αγάπης, της ταπείνωσης και της υπακοής αλλά αντίθετα συμβάλλει έμμεσα στη δημιουργία των υπαρξιακών προϋποθέσεων για την επίτευξή τους. Διότι η εξυγίανση της ψυχικής ζωής (στη συγκεκριμένη περίπτωση η βελτίωση της δεξιότητας για διεκδίκηση) αυξάνει την εσωτερική ειρήνη και ισορροπία με αποτέλεσμα ο θεραπευόμενος να διευρύνει το φάσμα της ελευθερίας, που θα του επέτρεπε την επιδίωξη ηθικών και πνευματικών αξιών.

Όταν απελευθερώνεται κανείς από το βάρος των νευρωσικών του συμπλεγμάτων, μπορεί να σηκώσει πιο εύκολα το «ελαφρύ φορτίο» της προσωπικής του νηπτικής πορείας

Οι αυθεντικές πνευματικές αρετές είναι μεν δώρα του Θεού αλλά προϋποθέτουν ψυχολογική, υπαρξιακή και πνευματική ωριμότητα. Η παντοδυναμία του Θεού και η σωτηριολογική δύναμη της Θείας Χάριτος είναι αναμφισβήτητες. Όμως αναμφισβήτητες είναι και οι νευρωσικές διαταραχές και οι ψυχολογικές δυσλειτουργίες. Οι οποίες ως ασθένειες (κυρίως με την ετυμολογική σημασία του όρου, α-σθένεια = έλλειψη σθένους, δύναμης) εμποδίζουν την πνευματική ανάπτυξη.

Ο Θεός ως Πατέρας θα μπορούσε να θεραπεύει πάντοτε με τη Χάρη Του όλες τις σωματικές ασθένειες. Οι θαυματουργικές θεραπείες όμως είναι η εξαίρεση. Κατά κανόνα ο Θεός θεραπεύει δια μέσου των ιατρών. Γιατί να μη θεραπεύει τις ψυχολογικές ασθένειες δια μέσου των ψυχοθεραπευτών

Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός δεν δίδαξε ιατρική, φυσικές επιστήμες, αστρονομία ή ορνιθολογία. Δεν δίδαξε καν θεολογία. Γιατί θα έπρεπε να διδάξει ψυχολογία

Ο χριστιανός επιλέγει ελεύθερα τη στάση και συμπεριφορά της ταπείνωσης για την αγάπη και τη Χάρη του Χριστού και όχι γιατί δεν έχει την ικανότητα να αντισταθεί ή να διεκδικήσει.

Ο νευρωσικός άνθρωπος θέλει να αντιδράσει αλλά δεν μπορεί, αισθάνεται θυμό αλλά δεν μπορεί να τον εκφράσει. Ο θεραπευτής τον βοηθά να καλλιεργήσει την ελευθερία της έκφρασης. Είναι ο παιδαγωγός της ψυχολογικής ελευθερίας. Αν ο θεραπευόμενος μπορέσει να ξεπεράσει τις δυνατότητες που του προσφέρει η ψυχολογική ελευθερία και αναζητήσει τις δυνατότητες που του παρέχει η πνευματική ζωή τόσο το καλύτερο γι’ αυτόν. Αλλά αυτό το πέρασμα υπερβαίνει τα όρια και τους στόχους της θεραπευτικής πρακτικής. Διότι προϋποθέτει τη δωρεά του Θεού και τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος.

Αρχική Σελίδα                                                                                         του Νικήτα Καυκιού