Η υπέρβαση των προκαταλήψεων

γνωσιακών παραποιήσεων στο πρόβλημα της σύζευξης

Η πολεμική αντιπαράθεση Ορθόδοξων χριστιανών και ψυχολόγων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε στερεότυπα και γνωσιακές παραποιήσεις. Σε παγιωμένες δηλαδή αρνητικές αντιλήψεις και παρερμηνείες σχετικά με το τι είναι ψυχοθεραπεία και το τι είναι Ορθόδοξη πνευματικότητα.

Μερικοί ψυχοθεραπευτές αντιδρούν απέναντι σε μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της θρησκευτικής ζωής η οποία δεν έχει ουσιαστική σχέση με αυτό που είναι στ’ αλήθεια η ορθόδοξη πνευματικότητα.

Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς τον αληθινό Θεό και να τον πολεμά. Μπορεί να αμφισβητεί τα είδωλα του Θεού, αυτό που νομίζει ότι είναι ο Θεός, όχι όμως τον ίδιο τον αληθινό Θεό. Αμφισβητεί την υποκρισία, το συντηρητισμό, το νομικισμό, την τυπολατρία, το φανατισμό και τη μισαλλοδοξία.

Η γνώση του αληθινού Θεού είναι γεγονός που αναμορφώνει την ύπαρξη σε όλες της τις διαστάσεις. Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί την αληθοποίηση της ύπαρξης του. Δεν μπορεί να πολεμήσει ότι καλύτερο του έχει ποτέ συμβεί. Οι αρνησίθεοι αρνούνται ή αμφισβητούν κάλπικες εκδοχές του Θεού και όχι τον αληθινό Θεό. Αρνούνται ένα Θεό αφέντη, που επιβάλλει μια καταπιεστική ηθική, αποστερώντας από τους πιστούς την ελευθερία των επιλογών. Αμφισβητούν ένα αυτο-υπνωτιστικό μυστικισμό που οδηγεί στην εσωστρέφεια και στη σύγχυση υποκειμένου και αντικειμένου.

Κάποιοι ψυχοθεραπευτές διαμορφώνουν τις απόψεις τους για την Εκκλησία έχοντας ως σημεία αναφοράς τα κριτήρια εγκυρότητας των επιστημονικών θεωριών ή τη νευρωσική θρησκευτικότητα των θεραπευόμενων, όπως θρησκευτικού τύπου παθολογικές ενοχές, φοβίες και παραληρηματικές ιδέες. Απορρίπτουν τις Αλήθειες της Εκκλησίας επειδή δεν ανταποκρίνονται στα επιστημονικά κριτήρια εγκυρότητας. Αντιμετωπίζουν με καχυποψία τις πνευματικές εμπειρίες επειδή υπάρχει πιθανότητα να υποκρύπτουν παθολογικές διαταραχές.

Οι χριστιανοί έχουν συχνά προκαταλήψεις σχετικά με το τι είναι η ψυχοθεραπεία. Αμφισβητούν αυτό που δεν γνωρίζουν. Ακόμη και αν έχουν μελετήσει θεωρητικά κείμενα, τις περισσότερες φορές δεν έχουν προσωπική, ψυχοθεραπευτική εμπειρία. Και όπως δεν μπορεί κάποιος να καταλάβει την αλήθεια της εκκλησίας αν δεν την ζήσει, έτσι δεν μπορεί να καταλάβει τη λειτουργικότητα της ψυχοθεραπείας αν δεν έχει προσωπική εμπειρία.

Στην πραγματικότητα ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι ο άθεος επαγγελματίας που καλλιεργεί εκούσια ή ακούσια τα πάθη του θεραπευόμενου. Ο ψυχοθεραπευτής δεν παροτρύνει τον θεραπευόμενο να επιρρίψει τις ευθύνες για τα προβλήματά του στους άλλους. Σέβεται και εκτιμά την αξία και τη σημασία της υγιούς πνευματικότητας. Ενισχύει την πνευματική εγρήγορση στο βαθμό που αυτή στηρίζει, δυναμώνει και διευρύνει την προσωπικότητα.

Εργάζεται με τις ψυχολογικές προϋποθέσεις της πνευματικής πορείας και όχι με την πνευματική πορεία αυτή καθ’ εαυτή. Στόχος του είναι η ομαλή λειτουργία της ψυχικής ζωής και όχι ο αγιασμός του προσώπου.

Ο ρόλος των προκαταλήψεων στο πρόβλημα της αλληλοπεριχώρησης

Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία (W. Doise, J. Deschamps, G. Mugny 1980, σελ.15)* δεν αξιολογούμε τους άλλους σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια αλλά με προκαταλήψεις. Οι ομάδες που πιστεύουν ότι εξυπηρετούν αλληλοσυγκρουόμενους στόχους ή συμφέροντα έχουν την τάση να αποδίδουν στην «αντίπαλη» ομάδα αρνητικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά. Επεξεργάζονται στερεότυπους τρόπους αξιολόγησης της δικής τους αλλά και της «αντίπαλης» ομάδας, οι οποίοι δεν θεμελιώνονται στην πραγματικότητα αλλά στον εγωκεντρισμό, το φόβο και την προκατάληψη. Υπερτονίζουν τα κοινά θετικά χαρακτηριστικά που ενώνουν τα άτομα της δικής τους ομάδας και τις αρνητικές ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τα άτομα που ανήκουν στους «αντιπάλους». Με τα στερεότυπα αφ’ ενός αυτοδικαιώνονται και αφ’ ετέρου διαστρεβλώνουν συστηματικά την αξία των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της άλλης ομάδας.

* W. Doise, J. Deschamps, G. Mugny: Psicologia sociale, Zanichelli, Bologna, 1980.

Οι γνωσιακές παραποιήσεις* και ο ρόλος τους στο

πρόβλημα της αλληλοπεριχώρησης

H ψυχολογική σχολή της γνωσιακής ψυχολογίας, εφιστά την προσοχή στα γνωσιακά λάθη με τα οποία συχνά παραμορφώνουμε τα αντιληπτικά μας δεδομένα.

Θα δούμε περιληπτικά πέντε μορφές γνωσιακών παραποιήσεων οι οποίες μας εμποδίζουν να δούμε με καθαρότητα το αντικείμενο που προσπαθούμε να διερευνήσουμε:

Αυθαίρετο συμπέρασμα: Συμπέρασμα που δεν στηρίζεται σε εμπεριστατωμένη, διεξοδική διερεύνηση όλων των πτυχών ενός ζητήματος.

Η ψυχοθεραπεία είναι πλάνη.

Η Εκκλησία είναι απαρχαιωμένος θεσμός.

Επιλεκτική αφαίρεση: Επιλέγουμε κάποια στοιχεία από ένα ευρύτερο πλαίσιο δεδομένων. Τα αφαιρούμε επιλεκτικά από το σύνολο και στηρίζουμε σ’ αυτά την αξιολόγησή μας.

Για την ψυχοθεραπεία όλα επιτρέπονται.

Στην Εκκλησία υπάρχει καταπίεση.

Υπεργενίκευση. Θεωρούμε ότι ένα ή λίγα αρνητικά δεδομένα, εκφράζουν ή αντιπροσωπεύουν το σύνολο των δεδομένων.

Οι ψυχοθεραπευτές είναι άθεοι.

Οι παπάδες είναι φανατικοί.

Μεγιστοποίηση και ελαχιστοποίηση: Η διάθεση να μεγεθύνουμε τη σημασία των αρνητικών πλευρών ενός ζητήματος και να σμικρύνουμε τη σημασία των θετικών πλευρών.

Οι ψυχολόγοι προτρέπουν τους νέους στην ασύδοτη σεξουαλικότητα.

Η σεξουαλική εγκράτεια που προτείνει η εκκλησία εμποδίζει την ομαλή ανάπτυξη της σεξουαλικότητας των νέων.

Διπολική σκέψη: Η εξτρεμιστική στάση ερμηνείας της πραγματικότητας. Τα δεδομένα χωρίζονται σε αυτά που είναι καλά και αυτά που είναι κακά. Μπαίνουν στις κατηγορίες του άσπρου μαύρου, χάνοντας τις αποχρώσεις του γκρίζου.

Οι ψυχοθεραπευτές εκμεταλλεύονται οικονομικά τους ασθενείς, ενώ οι παπάδες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν.

Οι ψυχοθεραπευτές είναι σωστοί επαγγελματίες, ενώ οι παπάδες εκμεταλλεύονται την αφέλεια του κόσμου.

* Aaron T. Beck, A.John Rush, Brian F. Shaw, gary Emery. (1987): Cognitive Therapy of Depression, Guilford Press.
Burns, David D., MD. (1989). The Feeling Good Handbook. New York: William Morrow and Company, Inc.

Αρχική Σελίδα του Νικήτα Καυκιού